Print deze pagina

Een nuttig en profijtelijk boekje voor alle geografen

Pouls, Gemma Frisius, 37Gemma Frisius, 1555Maten die landmeters gebruikenHALCA space radio telescope, R. Schilizzi, JIVE

Gemma Frisius
 
Met een inleiding en nabeschouwing door H.C. Pouls
 

Nederlandse Commissie voor Geodesie 37, Delft 1999, 48 pagina's,
ISBN-13: 978 90 6132 268 9. ISBN-10: 90 6132 268 5.


Samenvatting

In 1533 verscheen een publicatie die van grote betekenis zou blijken te zijn voor de ontwikkeling van de landmeetkunde. Deze publicatie betrof een door Gemma Frisius bewerkte Latijnse uitgave van Petrus Apianus' "Cosmographicus Liber", die door Frisius voorzien was van een aanhangsel getiteld "Libellus de locorum describendorum ratione".

In 1537 verscheen een Nederlandse editie bij Gregorius de Bonte te Antwerpen. Ook hieraan was dit aanhangsel toegevoegd, nu met de Nederlandse titel: "Een boecxken seer nut ende Profitelijc allen Geographiens leerende hoemen eenighe plaetsen beschrijven ende het verschil oft distantie der selver meten sal, welck te voren noyt ghesien en is gheweest, ghemaeckt by Gemmam Frisium Mathematicien ende Licenciaet inde Medicijnen." In dit aanhangsel werden voor de eerste keer de beginselen beschreven van, wat in de landmeetkunde genoemd wordt, de driehoeksmeting.

In veel landmeetkundige en kartografische studies wordt naar deze publicatie verwezen, echter slechts weinige auteurs hebben dit geschrift gelezen en nog minder is er op gewezen dat dit een aanhangsel, een appendix, is op de "Cosmographie" van Petrus Apianus. Met andere woorden dat dit een aanvulling is op datgene wat in de tekst daarvoor beschreven werd en dat het aanhangsel van Frisius dus in samenhang met de voorgaande tekst gelezen moet worden.

Sedert 1533 zijn er 28 herdrukken verschenen in diverse talen, waaronder enige in het Nederlands o.a. in 1598 en 1609 bij Cornelis Claesz. te Amsterdam. Door deze vele herdrukken heeft de inhoud ruime bekendheid gekregen in Europa.

Het is opmerkelijk dat in ons land van deze belangrijke Nederlandse tekst van een beroemd Nederlander nog nooit een hedendaagse herdruk is verschenen. Een groter publiek had dan kennis kunnen nemen van de inhoud. Dit is des te opmerkelijker omdat in 1985 een door Erich von Reeken uit het Latijn vertaalde Duitse uitgave is verschenen. Dit boekje bevat, naast de tekst van Gemma Frisius, ook een beknopte historische en biografische toelichting, echter geen nadere bespreking van de inhoud.

Pouls bespreekt in deze nieuwe publicatie van de NCG, tot stand gekomen in samenwerking met de Stichting De Hollandse Cirkel, eerst beknopt de inhoud van het boek van Apianus. Vervolgens wordt de volledige tekst weergegeven van de appendix van Frisius. En tenslotte gaat Pouls in een nabeschouwing dieper in op de inhoud en betekenis van die tekst. Hij besteedt daarbij met name aandacht aan de beschreven methoden en het instrumentarium.


Inhoudsopgave

  • Inleiding
  • Petrus Apianus en zijn Cosmographicus Liber
  • Gemma Frisius
  • "Een boecxken seer nut ende Profitelijc ...."
  • Nabeschouwing over de tekst met bijzondere aandacht voor de beschreven methoden en het instrumentarium
  • De methode van de voorwaartse snijding
  • Trilateratie
  • Indirecte afstandsmeting
  • Richting en afstand
  • Berekening van het geografisch lengteverschil uit het breedteverschil en de afstand
  • De instrumenten
  • Het "Instrumentum Planimetrum" of volle cirkel
  • Het schipperskompas
  • Instrumentele ontwikkelingen
  • De Scala Altimetra of Geometrica
  • De verspreiding van de driehoeksmeting over Europa
  • Aantekeningen
  • Summary, Gemma Frisius and his method of triangulation

Nieuwste van Super User